نگاهی به عارضه یبوست در دستگاه گوارش

بیماری یبوست از دیر باز همیشه برای انسانها مشکلاتی بوجود آورده است. 

شاید بتوان گفت کمتر انسانی وجود دارد که در طول زندگیش با این مشکل دستگاه گوارش مواجه نشده باشد. 

ولی آیا یبوست مشکل زا است؟ 

اصلا این عارضه چیست و چگونه بوجود می آید؟

 

بیماری یبوست :

بیماری یبوست عبارت است از تاخیر در دفع مواد زائد بدن و تجمع آنها در انتهای روده بزرگ که همراه با درد در هنگام دفع و سنگینی در سیستم گوارش و احساس کسالت و بیحالی است . در صورت مزمن شدن و طولانی شدن سبب بوجود آمدن بواسیر ,شقاق یا حتی سرطان روده بزرگ میشود .

یبوست ام الامراض :

در طب قدیم یبوست را ام الامراض می دانستند و اولین مرحله مداوای هر بیماری بررسی وضعیت مزاجی و نحوه دفع در سیستم گوارش بود که بلافاصله اقدام به تجویز مسهل(داروی ملین و تسهیل کننده عمل دفع )  و یا تنقیه (داخل کردن مواد به روده بزرگ از طریق مقعده به کمک ابزار مخصوص ) موادی متناسب با طبع و مزاج شخص بیمار کرده و سعی در پاکسازی روده بزرگ و گشودن راه خروج مواد زائد از بدن می نمودند سپس در مرحله بعد شروع به درمان بیماری می کردند . این مطلب تا حدود زیادی نیز صحیح به نظر می رسد زیرا مواد غذایی پس از طی کردن سیستم گوارش و ترکیب با اسیدها و آنزیمهای مختلف و ماندن در حدود 24 ساعت در بدن در مجاورت انواع باکتریها و میکروبهایی که در بدن انسان و در سیستم گوارش زندگی می کنند بشدت آلوده شده و می بایست پس از رسیدن به انتهای سیستم گوارش به سرعت از بدن دفع شوند , در غیر این صورت همانطور که می دانیم تا آخرین لحظه ای که این مواد در بدن حضور دارند آب و مواد موجود در آنها از طریق جدار روده ها جذب شده و وارد خون می شوند , از طرفی بعد از 24 ساعت حضور مواد در سیستم گوارش بخصوص هنگام رسیدن به انتهای روده بزرگ مواد غذایی کاملا تغییر شکل یافته گندیده شده و موادی از آن تولید می شود که بشدت آلوده بوده و برای بدن حکم سم را دارند , به مرور و در صورت مزمن شدن یبوست و رسیدن این مواد سمی همراه با خون به ارگانهای حیاتی بدن مانند مغز قلب کبد و ... بیماریهای دیگری نیز در بدن بوجود خواهد آمد که البته طب نوین خیلی اعتقادی به این موضوع نداشته و صرفا یبوست را عامل ناراحتی سیستم گوارش دانسته و  در صورت مزمن شدن احتمال بواسیر و نهایتا سرطان روده بزرگ را محتمل می داند ولی پر واضح است که یبوست خیلی مشکل سازتر بنظر می رسد و از این حضور مواد سمی همراه با خونی که در سرتاسر بدن جریان دارد مشکلات عدیده ای برای بدن بوجود می آورد , به عنوان نمونه رسیدن این سموم به هر یک از غدد درون ریز بدن می تواند سبب اختلال در عملکرد آنها شده و ترشح کمتر یا بیشتر از حد نیاز هر یک از هورمونها یا آنزنیمهایی که این غدد ترشح می کنند مشکلات عدیده ای را به دنبال دارد که بحث در این مورد خارج از مجال این مقاله می باشد (ولی جهت کسب اطلاع بیشتر می توانید به عنوان نمونه تحقیق  و بررسی در مورد کم کاری یا پر کاری غده تیروئید یا کم کاری و پر کاری کبد و ... انجام دهید که شما را به نتایج قابل تاملی خواهد رساند) .

با توجه به مختصری که در خصوص عوارض و مشکلات ناشی از یبوست اشاره شد به نظر می رسد ام الامراض بودن یبوست چیزی دور از ذهن نبوده بلکه اطباء قدیم با دلایل محکمی که از گذشته های دور برای آنها روشن و شناخته شده بوده در این باره نظر داشته اند و به این شکل در مداوی امراض عمل می کرده اند , لذا لازم است توجه خاصی به این بیماری داشت و حتی الامکان از بروز آن پیشگیری نمود و درصورت بروز بیماری نیز بایستی سعی نمود در اسرع وقت اقدام به مداوا نموده و از مزمن شدن بیماری جلوگیری نمود زیرا همانطور که گفته شد مزمن شدن این بیماری که غالبا هم خیلی مهم تلقی نشده و اهمیت زیادی به آن داده نمی شود باعث بروز مشکلات بسیاری در آینده خواهد شد , همچنین در اکثر موارد در هر نوع کسالت و بیماری ,بیماران می توانند با کمی تامل و دقت در وضع مزاجی خود به سرعت دریابند که وضع مزاجی آنها در حالت طبیعی نبوده و غالبا دچار یبوست هستند که با برطرف کردن یبوست , هم در مداوای بیماری تسریع ایجاد می شود و گاهی هم با برطرف شدن یبوست بیماری اصلی نیز از بین رفته و بهبودی کامل حاصل می شود .

علایم یبوست:

1-     اجابت مزاج دشوار و دردناک.

2-     مدفوع سفت و حجیم یا گلوله گلوله .

3-     درد و ورم شکم.

4-     نفخ.

5-     حس دفع ناقص و تکرار مراجعه به توالت .

علل بروز یبوست :

مکانیسمی که سبب حرکت مواد غذایی در روده ها شده و آنها را به جلو می راند عبارتست از حرکات دودی شکل روده ها که هر یک از عوامل زیر به نحوی می تواند این حرکت را کند کرده یا مانع انجام این حرکت به درستی شود :

1-     ناکافی بودن نوشیدن مایعات : کمبود آب در مواد غذایی سبب سفت شدن آنها و کند شدن حرکت آنها در روده ها و نتیجتا سخت شدن عمل دفع می گردد .

2-     ناکافی بودن فیبر در رژیم غذایی : فیبر باعث حجیم شدن مدفوع و نگهداری آب در آن می شود و به این ترتیب مدفوع نرم  شده و به راحتی در طول روده حرکت کرده و به راحتی نیز دفع می شود .

3-     عدم فعالیت : عدم فعالیت و نداشتن ورزش و تحرک کافی سبب تنبل شدن روده ها و ماهیچه هایی می شود که حرکات دودی شکل روده ها را بوجود می آورند درنتیجه مدفوع مدت طولانی تری در روده بزرگ باقی مانده و آب بیشتری از آن جذب می شود و سفتتر و دفع آن مشکلتر می گردد .

4-      افسردگی : افسردگی و مشکلات روحی روانی سبب بهم خوردن تعادل غدد درون ریز بدن شده و بخصوص نظم سیستم گوارش داشته و از طرفی باعث گوشه گیری و کم تحرکی شده که در نتیجه باعث بروز یبوست می شود .

5-     کم کاری تیروئید : تاثیر منفی بر مکانیسم سیستم گوارش و کاهش یا فقدان حرکات دودی شکل روده ها داشته و منجر به یبوست می شود.

6-     شقاق و زخم مقعدی : زخم یا شقاق در مقعد که به هر دلیلی بوجود آمده باشد سبب دردناک شدن دفع و در نتیجه امتناع از انجام دفع و در نتیجه بیشتر ماندن مدفوع در رود بزرگ و از دست دادن آب بیشتر و سفتتر شدن آن شده و مشکل یبوست را بوجود می آورد .

7-     استفاده بی رویه از مسهل :ضمن اینکه در صورت نیاز به تجویز مسهل در بیماری یبوست نباید از آن اجتناب کرد ولی زیاده روی در مصرف مسهل و عدم تلاش در  برطرف کردن علت اصلی بروز آن می تواند سبب عادت کردن روده ها به مسهل و تنبل شدن آنها می شود در دراز مدت خود سبب تشدید بیماری می شود .

عوامل دیگری نظیر :نارسایی مزمن کلیه ,  کمردرد , سرطان روده بزرگ یا راست روده , کولیت عصبی , استرس , وجود یک بیماری که نیازمند استراحت کامل در رختخواب باشد , مصرف بعضی از داروها از جمله بلادونا، مسدودکننده های کانال کلسیم ، مسدودکننده های بتا آدرنرژیک ، ضدافسردگی های سه حلقه ای ، مخدرها، آتروپین ، آهن ، و داروهای ضد اسید و پشت میزنشینی و عدم تحرک ؛ نیز می تواند در بروز یا تشدید یبوست نقش داشته که باید مورد توجه قرار گیرند .

درمان یبوست :

همانطور که به علت های بروز یبوست اشاره شد پر واضح است که برطرف کردن علت بیماری مهمترین راه درمان آن می باشد ولی بجهت کمک به وضعیت بیمار و تسهیل درمان راههای زیر پیشنهاد می گردد :

1-     استفاده از مقدار کافی از نوشیدنی در طول روز : انسان در کودکی به طور غریزی هر میزان آب که بدن نیاز داشته باشد با توجه به ایجاد حس تشنگی سعی در رفع آن می نماید ولی به مرور از سن 18 الی 20 سالگی بدن کمتر احساس نیاز به نوشیدن آب کرده و حس تشنگی کمرنگ می شود لذا داشتن برنامه منظم جهت نوشیدن مقدار کافی آب در طول روز که حداقل شش لیوان آب در روز می باشد توصیه می گردد , ضمن اینکه می توان از سایر نوشیدنی ها نیز استفاده نمود ولی بهترین و سالمترین آن که توصیه می شود آب جوشیده ای است که خنک شده باشد .

2-     بکاربردن مقدار کافی فیبر در رژیم غذایی : همانطور که می دانیم در تمام میوه ها و سبزیها فیبر وجود دارد که مصرف اندازه مناسبی از سبزیها و میوهها سبب جذب آب توسط مدفوع  و اصطلاحا اسفنجی شدن آن شده که در حجم دادن و نرم شدن آن نقش تعیین کننده ای دارد , لذا توصیه می شود در طول روز حتما از مصرف مقدار کافی میوه ها به عنوان میان وعده غافل نشوید و بجای بکارگیری شیرینی و بیسکویت و نوشابه های گازدار در طول روز که خود سبب بروز یبوست می شوند از میوهای فصل استفاده نمایید ؛ همچنین در وعده های غذایی حتما از سبزی تازه استفاده نمایید که هم در رساندن املاح مورد نیاز بدن نقش داشته و هم زمینه بروز یبوست را در شما کمتر خواهد نمود . اما آن چیزی که می تواند نقش تعیین کننده در جلوگیری از یبوست داشته باشد همین وجود فیبر کافی در غذای روزانه است که می توان آن را به شیوه راحتتری در طی روز همراه با غذا جذب نمود و آن استفاده از نان کامل است که به اندازه کافی حاوی سبوس بوده و سبوس سرشار از فیبر می باشد لذا در صورت استفاده از نان کامل هم از سایر مزایای نان کامل بهره مند می شوید هم فیبر کافی به بدن می رسد , اما نان کامل نانی است که آرد آن سیاه تر باشد و به مقدار کافی سبوس در آن وجود داشته باشد , نان سنگک یک نمونه کامل از این نوع نان است که جزو سالمترین و بهترین نان های دنیا شناخته شده است و حاوی سبوس کافی می باشد .

3-     ورزش و تحرک کافی در طی روز : انجام ورزش روزانه در ابتدای روز و نرمش کافی در طی روز  متناسب با کار شخص بخصوص اگر شخص پشت میز نشین باشد و فاقد تحرک کافی , می تواند کمک شایانی به حفظ سلامتی نموده و همچنین مانع فشار به روده ها و ایجاد سکون در آنها شده و از تنبلی و کاهش حرکات دودی شکل روده ها جلوگیری می نماید .

4-     انجام دفع در زمانهای مشخص : داشتن برنامه روزانه معین و عادت کردن بدن به دفع در ساعات معین سبب راحتی دفع شده و بدن در ساعات مشخص همیشگی احساس آمادگی خود برای دفع را اعلام نموده و دفع نیز به سهولت انجام می گیرد .

5-     پاسخ مناسب و به موقع به محرکهای عصبی روده بزرگ : روده بزرگ معمولا در ساعات و زمانهای معینی محرکهایی را به مغز می فرستد که احساس پری و آمادگی انتهای روده بزرگ و آمادگی این بخش جهت دفع را اعلام می نماید که هرکس با این حس آشناست و می تواند آن را به سادگی تشخیص دهد , در صورتیکه شما بلافاصله و به موقع به این محرکها پاسخ مناسب را بدهید و به دستشویی مراجعه کنید و حالت مناسب را به خود بگیرید به راحتی عمل دفع صورت می گیرد درغیر این صورت اگر شما با این حس مقاومت کنید و عمل دفع را به تعویق بیاندازید به مرور روده بزرگ به این حالت عادت کرده و اولا محرکهای کمتری ارسال میکند ثانیا مقدار بیشتری مواد دفعی را در خود نگاه داشته و به ارسال یک محرک ضعیف بسنده می کند که در طولانی مدت سبب تورم انتهای روده بزرگ و تجمع مواد دفعی و مشکلات متعدد دیگری می شود .

6-     استفاده از توالت های ایرانی : توالت های ایرانی به جهت شکل و ساختاری که دارند این امکان را فراهم می کنند که فشار کافی هنگام نشستن بر روی این توالتها به انتهای روده بزرگ وارد شده و کمترین فشار توسط شخص عمل دفع به سهولت انجام شده و ضمن اینکه عمل دفع کامل صورت گیرد چون در بعضی موارد شخص از یبوست شکایت دارد در عین حال دو الی سه بار در روز نیز دفع داشته که این ناشی از دفع ناقص و باقی ماندن بخشی از مدفوع در انتهای روده بزرگ می باشد و معمولا به علت استفاده از توالت های فرنگی و یا عدم توقف کافی در توالت تا تخلیه کامل روده بزرگ صورت می گیرد . در صورتیکه مجبور به استفاده از توالت فرنگی هستید بهتر است یک زیر پایی به ارتفاع 15 سانتیمتر زیر پاها بگذارید تا به عمل دفع کمک کند .

7-     اختصاص زمان کافی به عمل دفع : عجله داشتن و انجام سریع هر کاری در زندگی مانند غذا خوردن سریع و خیلی کارهای دیگر ضمن اینکه استرسی که به بدن وارد می شود ترشح غدد درون ریز را به هم می زند در هنگام دفع نیز سبب عدم انجام عمل دفع به علت فرصت نیافتن روده بزرگ جهت هدایت مواد دفعی به مسیر مناسب و شروع دفع شده یا حداقل دفع به صورت ناقص صورت می گیرد , لذا بهتر است حداقل ده دقیقه جهت این کار وقت صرف نمایید .

8-     استفاده از مسهل یا تنقیه مناسب طبع و مزاج : درصورتیکه یبوست مزمن شود و مدت طولانی از آن بگذرد به نحوی که عمل دفع بسیار مشکل و ناممکن شود می بایست ابتدا از مسهل متناسب با طبع و مزاج استفاده نمود و اگر مسهل کارساز نبود باید حتما از تنقیه متناسب با طبع و مزاج استفاده نمود و به سرعت مواد زائد و سموم موجود در خون را از بدن خارج کرد و طی روز مایعات بسیار استفاده کرد . یکی از داروهایی که کاربرد بسیاری در درمان یبوست دارد تنقیه گل خطمی است که تاثیر بسیار خوبی در درمان و بهبود بیماری دارد , به نحوی که مقدار 10 گرم گل خطمی را در شش لیوان آب می جوشانیم تا آب تبخیر شود وبه یک لیوان برسد سپس دراز کشیده و آن یک لیوان جوشانده باقیمانده را پس از سرد شدن تنقیه می نماییم , معمولا خیلی سریع جواب می دهد و روده ها را بکلی خالی می نماید و باید حتما پس از تنقیه به مقدار زیاد از مایعات استفاده نمود و مدتی استراحت کرد .

9-     برطرف نمودن زخمهای مقعد : در صورت وجود هر گونه زخم یا شقاق در مقعد می بایست سریعا به پزشک مراجعه کرده و در جهت مداوای آن اقدام نمود و تا زمان بهبود از غذاهای پر آب , میوه ها و در صورت ضرورت از مسهل استفاده نمود تا به بهبودی زخم کمک شود