دوره پیری در مغز انسانها و عارضه های وابسته به آن

زمانی که پیر می شویم اجزا بدن ما نیز توانایی های خود را از دست می دهند دیگر ماهیچه ها توان نیروی بالا را ندارند استخوانها نمی توانند وزن زیادی را تحمل کرده و به راحتی می شکنند هوش و حافظه و دیگر اعصاب بدن به طور خودکار و سریع عملکرد نداشته و خیلی کارهای دیگر به تاخیر انجام خواهد شد ولی چرا؟

زمانی که پیر می شویم اجزا بدن ما نیز توانایی های خود را از دست می دهند دیگر ماهیچه ها توان نیروی بالا را ندارند استخوانها نمی توانند وزن زیادی را تحمل کرده و به راحتی می شکنند هوش و حافظه و دیگر اعصاب بدن به طور خودکار و سریع عملکرد نداشته و خیلی کارهای دیگر به تاخیر انجام خواهد شد ولی چرا؟

نویسنده امیدوار است که خواننده گرامی با نگاهی به دنیای مغز خودمان به توانایی های آن بیشتر پی ببرند

وقتی مغز پیر می‌شود

سرفصل عمده‌ترین تغییراتی که در سنین سالمندی در مغز اتفاق می‌افتد، عبارتند از:
 بزرگ شدن بطن‌های مغزی (فضاهایی که مایع مغزی نخاعی در آن‌ها قرار می‌گیرد.)
 عریض شدن شیارهای سطح مغز

کاهش وزن و حجم مغز

 اختلالات نورولوژیک از قبیل آلزایمر، پارکینسون، سکته مغزی و . . . 
بروز نقایص حسی در حواس پنجگانه
و اما مهم‌ترین توصیه‌هایی که برای پیشگیری از آسیب‌های مغزی در دوران سالمندی مطرح است، عبارتند از:
1ـ تا می‌توانید در برنامه غذایی‌ روزانه‌تان، سبزیجات و میوه‌های تازه بگنجانید. این مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌های متعددی هستند و تازه‌ترین مطالعات نیز نشان می‌دهد سالمندانی که در طول زندگی‌شان عادت به خوردن میوه‌ها و سبزیجات داشته‌اند 70 درصد کمتر از همسن و سالانشان به آلزایمر دچار شده‌اند. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند برای پیشگیری از آلزایمر، روزانه بین 8 تا 10 سروینگ (هر سروینگ معادل نیم فنجان است) از این مواد غذایی مصرف شود.
2ـ متخصصان تغذیه می‌گویند مصرف افراطی گوشت، کافئین (قهوه)، سیگار و الکل منجر به تخلیه ذخایر انواع ویتامین ب در بدن می‌شود و بدون میزان کافی ویتامین‌های 6ب و 12ب و فولات نیز ما در معرض بیماری‌های متعددی هستیم، نظیر آلزایمر، دمانس، پارکینسون، افسردگی، سکته مغزی و سایر بیماری‌های مغزی شایع در دوران سالمندی. پس، از افراط در مصرف این مواد غذایی پرهیز کنید و مصرف حبوبات، سبزیجات و میوه‌های تازه را افزایش دهید.
3ـ ریلکسیشن و سایر راهکار‌های ذهنی و جسمی مقابله با استرس را یاد بگیرید و ورزش روزانه را فراموش نکنید.
4ـ مصرف چربی حیوانی را به حداقل برسانید و به جایش از روغن‌های بی‌خطری مانند روغن ماهی امگا- 3 و روغن زیتون استفاده کنید.
5ـ خوابتان را تنظیم کنید. سعی کنید هر روز در ساعت مشخصی بخوابید و در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید. برنامه مشخصی داشته باشید و هر روز لااقل بین 7 تا 8 ساعت بخوابید.
6ـ علاوه بر این‌که تحرکتان را بیشتر می‌کنید، از نرمش‌های فکری هم غافل نشوید: حل جدول، بازی شطرنج، مطالعه و ....

اعصاب مغزی
اعصاب مغزی 12 جفت هستند و در سطح قدامی مغز دیده می‌شوند. بعضی از این اعصاب، اطلاعات را از ارگان‌های حسی بدن به مغز می‌آورند. بعضی دیگر از این اعصاب، عضلات بدن را کنترل می‌کنند و بعضی دیگر نیز با غدد و ارگان‌های داخلی بدن از قبیل قلب و ریه در تماس هستند. نام و عملکرد دوازده زوج عصب مغزی را می‌توانید در شکل و جدول زیر ببینید.

وظیفه عصب	نام عصب	شماره عصب
بوییدن	عصب بویایی	زوج 1
دیدن	عصب بینایی	زوج 2
مسؤول حرکت چشم و گشادی مردمک	عصب بینایی حرکتی	زوج 3
مسؤول حرکت چشم	عصب قرقره‌ای	زوج 4
دریافت اطلاعات حسی لمس و درد از سر و صورت، تأمین حرکت عضلات جونده	عصب سه قلو	زوج 5
مسؤول حرکت چشم	عصب آبدوسنس یا دورکننده	زوج 6
تأمین حس چشایی دوسوم قدامی زبان، دریافت اطلاعات حسی گوش‌ها، کنترل حرکت عضلات چهره	عصب صورتی	زوج 7
تأمین حس شنوایی و حس تعادل	عصب شنوایی ـ تعادلی	زوج 8
تأمین حس چشایی یک‌سوم خلفی زبان، لوزه و حلق و همچنین کنترل حرکت برخی عضلات دخیل در بلع	عصب زبانی حلقی	زوج 9
دارای کارکردهای حسی، حرکتی و خودمختار احشایی بر روی ضربان قلب، دستگاه گوارش و برخی غدد درون‌ریز	عصب واگ	زوج 10
کنترل عضلات تکان‌دهنده سر	عصب نخاعی فرعی	زوج 11
کنترل حرکت عضلات زبان	عصب زیرزبانی	زوج 12

خانه مغز کجاست؟
مغز ما توسط استخوان‌های متعدد و محکمی که به هم متصل شده‌اند، احاطه و محافظت می‌شود. این محفظه، اسمش جمجمه است و از 8 تکه استخوانی تشکیل شده که عبارتند از: یک استخوان فرونتال (پیشانی)، یک استخوان اکسی‌پیتال (پس سری)، دو استخوان تمپورال (گیجگاهی)، دو استخوان پاریتال (آهیانه)، یک استخوان اسفنویید و یک استخوان اتمویید. 14 استخوان دیگر در صورت و 3 استخوان کوچک هم در هر گوش هستند که به نوعی با این استخوان‌ها در تماسند. علاوه بر جمجمه، مغز ما توسط یک پوشش سه لایه‌ای به اسم مننژ نیز محافظت می‌شود.

لایه‌های پوشاننده مغز
لایه‌های مختلفی بین مغز ما و محیط بیرون وجود دارند که اولینش پوست سر (اسکالپ) است. در زیر پوست سر، یک جمجمه استخوانی محکم داریم و در زیر جمجمه هم لایه‌های مننژ. اسم مننژیت را لابد شنیده‌اید. مننژیت یعنی التهاب همین لایه‌های مننژ، همین لایه‌های محافظ مغز. مننژ سه لایه دارد: لایه بیرونی (سخت شامه)، لایه میانی (عنکبوتی) و لایه داخلی (نرم شامه).

اگر مغزتان را دوست دارید. . .
1ـ کمربندها را ببندید
در ماشین یا هواپیما، کمربند ایمنی به‌ شما کمک می‌کند از ضربه مغزی احتمالی جلوگیری کنید.
2ـ کلاه بگذارید
هنگام رانندگی با موتور، اسکی و اسکیت‌سواری یا موارد دیگری که خطر سقوط و ضربه مغزی وجود دارد، کلاه‌های ایمنی به شما کمک می‌کنند جلوی آسیب‌های احتمالی را بگیرید. بد نیست بدانید که از لحاظ آماری، آسیب‌های مغزی هنگام رانندگی با موتور، شایع‌ترین آسیب‌های مغزی در تصادفات به حساب می‌آیند،‌ چیزی بین 37 تا 50 درصد. همچنین آمارها نشان می‌دهد در 62 درصد از مرگ‌هایی که به هنگام ورزش دوچرخه‌سواری اتفاق می‌افتد، ضربه مغزی به عنوان عامل اصلی مرگ‌ومیر شناخته شده است.
3ـ دور مخدرها خط بکشید
در میان مواد مخدر، زیادند موادی که عملکرد مغزی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و هیچ شکی هم در این موضوع نیست. اگرچه برخی آسیب‌های مغزی در برخی از مواد مخدر، قابل برگشت است اما در بیشتر مواقع، این عوارض واقعاً جبران‌‌ناپذیر و غیر قابل برگشت‌اند.
4ـ مخاطرات ورزشی را بشناسید
این مورد عمدتاً مربوط می‌شود به ورزش‌هایی نظیر مشت‌زنی، فوتبال یا ورزش‌‌های رزمی. با این وجود، حتی ورزش‌هایی مانند کوهنوردی، اسب‌سواری، رانندگی و اسکی هم باید جدی گرفته شوند. همیشه باید مخاطرات ورزشی را که به آن مشغولید، خوب بشناسید و با تجهیزات و آمادگی بدنی کامل و با در نظر گرفتن تمام جوانب احتیاط، مشغول ورزش شوید. در ایالات متحده، طی دو سال گذشته 92.763 مورد از مراجعات اورژانس مربوط به ورزش سوارکاری بوده که 9/18 درصد از این موارد به دلیل ضربه مغزی یا آسیب به سر و گردن سوارکار اتفاق افتاده است.
5ـ پیش از پریدن دقت کنید
شاید به نظرتان خنده‌دار بیاید ولی زیاد اتفاق افتاده که بعضی‌ها شیرجه رفته‌اند توی استخر بدون آب یا استخری که عمق آبش خیلی کم بوده و دردسرساز شده است. در آمریکا هر سال 1000 مورد از آسیب‌های طناب نخاعی به دلیل شیرجه‌های فوق‌الذکر اتفاق می‌افتد.
6ـ مراقب خیابان باشید
همیشه نمی‌شود کلاه ایمنی روی سرتان باشد و حاضر و آماده باشید اما همیشه ممکن است تصادف اتفاق بیفتد، حتی وقتی دارید خیلی ساده و راحت از خیابان عبور می‌کنید.
7ـ نیفتید
سقوط از ارتفاع یکی از علل شایع ضربات مغزی است. کسانی که بنا به ضرورت‌های شغلی مجبورند در ارتفاعی بالا و تحت شرایط خطرناک کار کنند، مثل نقاشانی که روی دیوارهای مرتفع در خیابان‌ها نقاشی می‌کشند یا کارگرانی که در ارتفاعات بیلبورد نصب می‌کنند و . . . ، همیشه باید ملاحظات لازم برای پیشگیری از ضربات مغزی را در نظر بگیرند. یکی از این ملاحظات می‌تواند تشک‌ها یا سطوح نرمی باشد که در زیر محل استقرار این اشخاص و بر روی سطح زمین، پهن می‌شود.
8ـ خوراک مغزتان را بشناسید
مغز مثل ماشین است. همان‌طور که ماشین برای درست کار کردن به سوختی مانند بنزین احتیاج دارد، مغز هم برای فعالیتش سوخت می‌خواهد: گلوکز یا همان قند ساده. انرژی مغز با گلوکز تأمین می‌شود. این ماده را می‌توانید با خوردن کربوهیدرات‌ها (مواد نشاسته‌ای) و سایر موادی که قابلیت تبدیل شدن به گلوکز را دارند تأمین کنید.
9ـ مراقب مواد شیمیایی باشید
برخی مواد شیمیایی نظیر بعضی حشره‌کش‌ها و شوینده‌ها واجد سمومی هستند که بر سیستم عصبی اثر منفی می‌گذارد. بهتر است با شناسایی کامل و دقیق این مواد، حتی‌المقدور از آن‌ها دوری کنید.

دکتر مهرداد حلوایی

متخصص فیزبولوژی جانوری و فلوشیپ کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآ چین

Mehrdad halvaei
Animal Physiology from the professional pest control Tsyng Hua University, China