اهمیت دستگاه تناسلی نر در انسان

حیات با تولید مثل همراه است اگر زادولدی صورت نگیرد همه موجودات منقرض خواهند شد خداوند بزرگ این نعمت را برای تمامی نباتات و جانوران و موجودات زنده قرار داده است که با نگاهی به این مکانیسم به عظمت خالق بزرگ بیشتر پی  خواهیم برد . نویسنده بعنوان فیزیولوژیست به اهمیت این فراینده برای خوانندگان گرامی اشاره خواهد نمود جا دارد در پایان این مقاله به اهمیت دستگاه تناسلی در موجودات مذکر نگاهی تازه نماییم.

 

 تمام موجودات زنده تولید مثل می کنند . تولید مثل روندی که از طریق آن، موجوداتی شبیه خودشان می سازند و یکی از مواردی است که موجودات زنده را از غیر زنده متمایز می کند. اما با وجودیکه دستگاه تناسلی برای زنده نگهداشتن گونه ها حیاتی است ولیکن برخلاف سایر سیستم های بدن، برای زنده نگهداشتن خود فرد حیاتی نمی‌باشد

دو نوع سلول جنسی در روند تولید مثل انسان دخیل است. سلول مرد یا اسپرم و سلول زن یا تخمک که در دستگاه تناسلی زن بمنظور تولید فردی جدید با هم روبرو می شوند . هر دو دستگاه تناسلی مرد و زن برای تولید مثل حیاتی هستند.

انسان مانند سایر موجودات ویژگیهای خاص خود را از طریق ژنهایش که حامل صفات انسان هستند به نسل بعدی منتقل می کند. ژنهایی که والدین به فرزندانشان منتقل می کنند همان چیزی است که آنان را مشابه سایر فرزندان خانواده می کنند و در عین حال همان چیزی هستند که هر فرزندی را هم منحصر به فرد می سازند. این ژنها از اسپرم مرد و تخمک زن که بوسیله دستگاه تناسلی مرد و زن تولید می شوند سرچشمه می گیرند.

درک دستگاه تناسلی مرد ، کاری که انجام می دهد و مشکلاتی که می تواند بر آن تاثیر بگذارند به فهم بهتر بهداشت و سلامتی تناسلی فرزند خودتان کمک می کند.

دستگاه تناسلی مردان چیست؟

اگر گونه ها دارای دو جنس می باشند. نر و ماده . هر جنس دارای دستگاه تناسلی منحصر به فرد خودش است.

از نظر شکل و ساختمان با هم فرق دارند اما بطور ویژه ای برای تولید ، تغذیه و انتقال تخمک یا اسپرم طراحی می شوند. مرد برخلاف زن که از اندامهای جنسی اش کاملاً در داخل لگن قرار دارد، دارای اندامهای تناسلی است که هم در داخل و هم در خارج لگن قرار دارد. اندامهای تناسلی مرد عبارتند از :

· بیضه ها

· سیستم لوله‌ای که از اپیدیدیم و لوله منی تشکیل می شود.

· غدد جانبی که شامل کیسه های منی و غده پروستات می شود.

· آلت تناسلی

در فردی که به بلوغ جنسی رسیده است دوبیضه‌ها میلیونها اسپرم ظریف را تولید و ذخیره می کنند. بیضه ها بیضی شکل هستند و حدود 5 سانتی متر از نظر طولی و 3 سانتی متر) از نظر قطر رشد می کنند. همچنین هورمونهای مردانه از جمله تستوسترون توسط بیضه‌ها تولید می‌گردد.

تستوسترون بخش مهمی از بلوغ پسران می باشد و در زمان بلوغ بیضه ها تستوسترون بیشتری تولید می کنند. تستوستون هورمونی است که باعث بم شدن صدای پسران ، بزرگتر شدن عضلات و رویش موی صورت و بدن و نیز تحریک تولید اسپرم می گردد.

در کنار بیضه ها ، اپیدیدیم و لوله منی وجود دارد که سیستم مجرایی اندامهای تناسلی مرد را می سازد. لوله منی لوله عضلانی است که از کنار بیضه ها به طرف بالا پیش می‌رود. و مایع حاوی اسپرم به نام منی را منتقل می کند. اپیدیدیم مجموعه ای لوله مارپیچی است که به لوله منی منتهی می‌گردد.

اپیدیدیم و بیضه ها در ساختمان کیسه شکلی خارج از آلت تناسلی به نام کیسه بیضه آویزان است. این کیسه پوستی به تنظیم درجه حرارت بیضه ها کمک می کند که لازم است به منظور تولید اسپرم خنک تر از درجه حرارت بدن نگهداشته شود. اندازه کیسه بیضه بمنظور حفظ درجه حرارت مناسب تغییر می یابد. وقتی پسری سردش باشد کیسه بیضه چروکیده می شود و برای حفظ حرارت بدن تنگ تر می شود . وقتی گرمش باشد کیسه بیضه بزرگتر و نرم تر می شود تا حرارت اضافی را خارج کند. این کار بدون اینکه فرد مجبور باشد بدان فکر کند صورت می گیرد. مغز و سیستم عصبی این راهنمایی را برای تغییر دادن اندازه به کیسه بیضه می دهند.  

غدد جانبی از جمله کیسه های منی و غده پروستات مایعاتی می سازند که سیستم مجرایی را چرب و اسپرم را تغذیه می کنند. کیسه های منی ساختمانی کیسه ای شکل هستند که به لوله منی در یک طرف مثانه متصل می باشند. غده پروستات که از بخش های منی را می سازد مجاری خروجی منی وسط مجرای ادراری دقیقاً زیر مثانه را احاطه می کند. مجرای ادراری کانالی است که منی را به خارج از طریق آلت تناسلی حمل می کند. مجرای ادراری بخشی از سیستم ادراری هم است چون کانالی نیز است که از طریق آن ، ادرار عبور می کند. وقتی مثانه را ترک و از بدن دفع می شود.

آلت تناسلی در واقع از 2 بخش تشکیل می شود : تنه و سر. در انتهای سر آلت غده سوراخ کوچکی یا روزنه‌ای وجود دارد که محل خروج منی و ادرار از طریق مجرای ادراری می باشد. داخل آلت تناسلی از بافت اسفنجی تشکیل می شود که می تواند منقبض و منبسط گردد. دستگاه تناسلی مرد چه کاری انجام می دهد ؟

اندامهای جنسی مرد با همکاری یکدیگر منی را ساخته و به داخل دستگاه تناسلی زن طی مقاربت جنسی وارد می کنند. دستگاه تناسلی مرد هم هورمونهای جنسی می سازد که به بلوغ جنسی مرد در دوره بلوغ کمک می کند. وقتی نوزاد پسری بدنیا می آید تمامی بخشهای دستگاه تناسلی اش سر جایشان می باشند اما تا زمان بلوغ قادر به تولید مثل نیستند. وقتی بلوغ شروع می شود معمولاً بین سنین 10 و14 ، غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد هورمونهایی ترشح می کند که بیضه ها را برای تولید تستوسترون تحریک می کند. تولید تستوسترون تغییرات جنسی زیادی به همراه دارد. اگرچه زمان بندی این تغییرات در هر فردی متفاوت است مراحل بلوغ بطور کلی مجموعه ای از دوره های زمانی را طی می کند.

· در طی مرحله اول بلوغ مرد ، بیضه ها و کیسه بیضه بزرگتر می شوند.

· سپس آلت تناسلی بلندتر می شود و کیسه های منی و غده پروستات رشد می کند.

· موهایی در بخش شرمگاهی ظاهر شده و بعداً در صورت و بغل می رویند. طی این مدت ، صدای مرد بم می شود .

· پسرانی که دارای علائم بلوغ می شوند به قد و وزن جوانی می رسند.

زمانی که پسری به بلوغ می رسد میلیونها سلول اسپرم هر روز می سازد. هر اسپرم بسیار کوچک است . تنها 05/0 میلی متر طول دارد . اسپرم در بیضه ها داخل سیستم لوله‌های ظریف بنام لوله های منی ساز رشد می کند. در بدو تولد، این لوله ها حاوی سلولهای گرد ساده ای هستند اما در طی بلوغ ، تستوسترون و سایر هورمونها باعث تبدیل این سلولها به سلولهای اسپرم می شود. سلولها تقسیم می شوند و تا زمانی که دارای سر و دم کوتاهی شوند و مانند بچه قورباغه تغییر یابند. سر حاوی ماده ژنتیکی است (ژن) . اسپرم از دمش برای سوق دادن خودش به اپیدیدیم استفاده می کند که رشد و نموش را کامل می کند. 6-4 هفته طول می کشد تا از اپیدیدیم خارج شود . سپس اسپرم بطرف کیسه های منی یا کیسه اسپرم حرکت می کند.

کیسه های منی و غده پروستات مایع سفید رنگی بنام مایع منی می سازد که با اسپرم مخلوط شده و در زمان تحریک جنسی مرد منی می سازد . آلت تناسلی که معمولاً شل و آویزان است در زمانی که از نظر جنسی تحریک می شود سفت می گردد. بافتهای داخل آلت تناسلی پر از خون و آلت سفت و راست می گردد. سفتی آلت تناسلی راست به ورود آسان آن به واژن زن طی رابطه جنسی کمک می کند. وقتی آلت تناسلی راست تحریک می شود عضلات اطراف اندامهای تناسلی منقبض می شوند. و منی را از سیستم مجرایی و مجرای ادراری خارج می سازند. منی از طریق مجرای ادراری از بدن خارج می شود این مرحله انزال نام دارد. هر باری که مردی انزال می کند منی می تواند حاوی بیش از 500 میلوین اسپرم باشد.

وقتی مردی طی رابطه جنسی انزال می کند ، منی داخل واژن زن ریخته می شود . اسپرم از واژن راهش را بطرف گردن رحم ادامه داده و با کمک انقابضات رحمی به سمت رحم حرکت می کند. اگر تخمک بالغی در یکی از دو لوله فالوپ زن وجود داشته باشد ، یک اسپرم به آن نفوذ یافته و لقاح یا باروری صورت می گیرد.

این تخمک لقاح یافته اینک زایگوت نام دارد و حاوی 46 کروموزوم است . نیمی از تخمک و نیمی از اسپرم ماده ژنتیکی مرد و زن با هم ترکیب می شوند به گونه ای که فرد جدیدی را بتوان تولید کرد. زایگوت بارها و بارها تقسیم می شود. همانطور که در رحم زن رشد می کند و طی دوره بارداری تا حد رویان ، جنین ، و در نهایت جنین کامل می‌رسد.

مواردی که می توانند بر دستگاه تناسلی مرد تاثیر بگذارند.

پسران گاهی مشکلات دستگاه تناسلی را تجربه می کنند. در ذیل بعضی نمونه هایی از اختلالاتی که بر دستگاه تناسلی مرد تاثیر می گذارند ذکر می گردد:

اختلالات کیسه بیضه ، بیضه ها یا اپیدیدیم

شرایط تاثیر گذار بر محتویات کیسه بیضه ممکن است بیضه ها ، اپیدیدیم یا خود کیسه بیضه را شامل شوند ،

· آسیب بیضه ای . حتی آسیب جزئی به بیضه ها می تواند درد شدید، کبودی یا تورم ایجاد کند. اکثر صدمات بیضه ای زمانی رخ می دهند که بیضه ها معمولاً طی ورزش یا بخاطر لگد و ضربه های دیگر،‌ آسیب می‌بیند. پیچش بیضه زمانی پیش می‌اید که یکی از بیضه ها بدور خودش می‌چرخد و جریان خون آن دچار اختلال می‌شود و معمولا جراحی اورژانس برای رفع آن نیاز است.

· واریکوسل : این حالت در واقع واریس و یا گشاد شدگی سیاه‌رگ‌های بیضه است. واریکوسلها معمولاً در زمان بلوغ ایجاد می شوند . آنها معمولاً بی ضرر هستند ولیکن در بعضی افراد به بیضه آسیب رسانده یا تولید اسپرم را کم می کنند.

سرطان بیضه ای : این بیماری یکی از شایعترین سرطانهای مردان کمتر از 40 سال می باشد. وقتی رخ می دهد که سلولهای داخل بیضه بطور غیر طبیعی تقسیم می شوند و تومور ایجاد می کنند. سرطان بیضه می تواند به بخشهای دیگر بدن هم شیوع یابد اما اگر خیلی زود تشخیص داده شود نتیجه درمان عالی خواهد بود. پسران نوجوان باید ترغیب شوند تا آموزش ببینند از خود معاینه بیضه ای به عمل آورند.

·         اپیدیدیمیت: التهاب اپیدیدیم لوله های مارپیچی که بیضه ها را با لوله ها منی مرتبط می سازد. معمولاً بر اثر عفونت بوجود می آید مثلا بیماری جنسی مسری کلامیدیا و منجر به درد و تورم کنار یکی از بیضه ها می شود.

·         ورم بیضه : وقتی رخ می دهد که مایع در غشای اطراف بیضه ها جمع آوری می شود. ورم بیضه ممکن است باعث تورم بیضه شود اما بطور کلی بی درد است . در بعضی موارد ، جراحی برای اصلاح این وضعیت لازم است .

·         فتق مغبنی: وقتی بخشی از روده ها به داخل کشاله ران یا کیسه بیضه ، رخ می دهد. فتق شبیه برآمدگی یا تروم بخش کشاله ران به نظر می رسد با جراحی می توان اصلاحش کرد.

اختلالات آلت تناسلی

اختلالات تاثیر گذار بر آلت تناسلی عبارتند از :

· التهاب آلت تناسلی : علائم آن عبارتند از : قرمزی ، خارش ، تروم و درد . بالانیت زمانی رخ می دهد که سر آلت ملتهب می گردد. همچنین پوست ختنه گاه در صورت عدم ختنه کودک، می‌تواند مبتلا به عفونت قارچی و باکتریاییگردد.

· نقص پیشابراه پیشین : اختلالی است که مجرای ادراری زیر آلت باز می شود نه در نوک آن

· تنگی ختنه گاه : تنگی پوست ختنه گاه آلت تناسلی است و در نوزادان و کودکان شایع می باشد. معمولاً بدون درمان برطرف می شود. اگر در ادرار کردن مشکلی ایجاد کند ختنه توصیه می گردد.

· پارافیموزیس : زمانی رخ می دهد که آلت ختنه نشده پسری جمع می شود. اما سرجایش بر نمی گردد در نتیجه جریان خون به آلت مختل شده و درد و تورم ایجاد می گردد. پزشک شاید سعی کند به کمک روغن پوست ختنه گاه را جا بیندازد ولیکن چنانچه عملی نشد، ختنه توصیه می شود.

· اندامهای تناسلی مبهم : این حالت زمانی رخ می ده که کودکی با اندامهای تناسلی به دنیا می آید که مشخص نیست مذکر است یا مونث . در اکثر پسران بدنیا آمده با این حالت ، آلت بسیار کوچک است یا اصلاً وجود ندارد اما بافت بیضه وجود دارد. در تعداد کمی از موارد ، کودک دارای بافت بیضه و تخمدان هر دو می باشد.

· آلت تناسلی کوچک : این حالتی است که آلت گرچه مشکل طبیعی دارد اما کوچکتر از حد طبیعی و استاندارد است.

· بیماریهای جنسی قابل سرایت : عبارتند ازویروس نقص ایمنی انسان / سندروم نقص ایمنی اکتسابی ، پاپیلوم ویروسی انسان ، سیفلیس ، کلامیدیا ، سوزاک ، تب خال تناسلی ، و هپاتیت B . این بیماری‌ها از طریق رابطه جنسی از فردی به فرد دیگر منتقل می شوند.

اگر کودکی دارای علائمی از مشکل در دستگاه تناسلی اش باشد یا سوالاتی در زمینه رشد و نمو دارد با پزشکش مشورت نمایید . اکثر مشکلات دستگاه تناسلی مرد را می توان درمان کرد

دکتر مهرداد حلوایی

متخصص فیزبولوژی جانوری و فلوشیپ کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآ چین

Mehrdad halvaei
Animal Physiology from the professional pest control Tsyng Hua University, China