نگاه جدی به بیماری هاری در کشور

امروزه با گسترش شهرها به حومه ها شهر افزوده شده است و متعاقب آن جانورانی که روزگاری همدم انسانها بوده اند تبدیل به معضلی برای شهرنشینها شده اند. سگ ها که روزی بعنوان اولین جانور اهلی در اختیار بشر قرار گرفته ،امروزه تبدیل به خطرناکترین موجود شهری بعد از موشها شده اند.

بیماریهایی که از طریق این جانور به انسان منتقل میشود در مواقعی می تواند جان انسانی را بگیرد.

در بین بیماریهای شایع سگها بیماری هاری جزو بیماریهایی است که بایستی برای مقابله با آن تدابیری جدی را اتخاذ نمود .

در این بین متولی کنترل و مبارزه با هاری سازمان دامپزشکی می باشد که الحق در این راستا خدمات شایانی را انجام داده اند . جا دارد بعنوان یک متخصص جانوری به مدیران ارشدسازمان خسته نباشید بگوییم.

نویسنده

اهمیت بیماری هاری:

 - هاری بیماری ویروسی دستگاه عصبی مرکزی است که صد در صد کشنده بوده در صورتیکه به راحتی   قابل پیشگیری است 
- هاری به دلیل احتمال بروز همه گیری در دامها و کشندگی صد در صد درانسان سبب رعب و وحشت جامعه و در نتیجه تنش های سیاسی ، اجتماعی می گردد.
- سالانه بالغ بر 55 هزار نفر به دلیل ابتلاء به هاری در دنیا فوت می کنند که بیشتر موارد آن در کشورهای آفریقایی (24 هزار مرگ) و آسیایی (31 هزار مرگ) اتفاق می افتد.

- بروز بیماری به عنوان شاخص بهداشتی در نظر گرفته می شود.

عامل بیماری:

 نوعی ویروس است  که با تهاجم به دستگاه اعصاب مرکزی حیوانات خونگرم ( عمدتاً پستانداران ) منجر به بروز علائم خاص بیماری و در نهایت مرگ جاندار میگردد.

عمده ترین راه انتقال بیماری ( ویروس ) از طریق گزش و یا خراش توسط حیوانات آلوده و مبتلا بوده که بواسطه حضور ویروس در بزاق این جانداران ، به ابتلاء انسان یا حیوان مورد گزش منجر خواهد شد.

اگر چه عمده ترین را ه انتقال همانگونه که در بالا ذکر شد از طریق گزش بوده لیکن روشهای دیگر نظیر تنفسی ، خوراکی ، پیوند اعضاء آلوده و .... نیز مشاهده و سبب انتقال بیماری گردیده اند.

از نظر همه گیری شناسی بیماری به دو شکل عمده در نظر گرفته میشود :

1-    هاری شهری : در این نوع سگ نقش اصلی را بعهده دارد.

2- هاری وحشی : کلیه پستانداران گوشتخوار وحشی ( گرگ ، روباه ، شغال و .... ) و خفاشهای خوشخوار و حشره خوار در این نوع بیماری میتوانند ایفای نقش نمایند.

بیمــاری در اکثرکشورهای جهان شیوع داشته و معدود کشورهایی که موفق به کنترل و یا ریشه کنــی بیماری گردیده اند به واسطه وضعیت خاص جغرافیائی ( جزیره مانند ) به این مهم نائل آمده اند.

تجزیه و تحلیل خط مشی ، اهداف کمی . سیاسهای اجرائی و عملکرد :

اساس مبارزه با هاری بر سه اصل استور است :

1.      کنترل هاری در حیات وحش

2.      کنترل جمعیت حیوانات گوشتخوار بدون مالک ( بویژه سگهای بدون صاحب)

3.      کنترل و پیشگیری از بیماری در جمعیت سگ های صاحبدار

اتلاف سگهای ولگرد :

بمنظور نیل به کنترل جمعیت این دسته از سگها، با همکاری فنی  سازمان دامپزشکی کشور و سایر ارگانهای ذیربط ، طرح ملی جمع آوری حیوانات ناقل بیماری های مشترک بین حیوان و انسان ( بویژه سگهای ولگرد ) در حال حاضر بصورت یک طرح کشوری با تولی گری وزارت کشور از طریق سازمان همیاری شهرداریها و نیروی انتظامی کشور در حال انجام میباشد .

کنترل بیماری در حیات وحش :

همانگونه که ذکر شد در نوع هاری وحشی، حیوانات وحشی بعنوان ناقلین و مخازن اصلی بیماری تلقی میگردند که در راستای کنترل بیماری، سازمان دامپزشکی آمادگی خود را برای هرگونه همکاری فنی با سازمان حفاظت محیط زیست (بعنوان متولی این بخش از مبارزه با بیماری) اعلام نموده است.

واکسیناسیون جمعیت سگهای صاحبدار :

در راستای مبارزه با بیماری در جمعیت سگ صاحبدار و در واقع کنترل و پیشگیری هاری شهری ، اساس بر واکسیناسیون و ایمن سازی این دسته از حیوانات قرار دارد .

بنابراهمیت بیماری در سال 1372 طرح جامع مبارزه با هاری توسط سازمان دامپزشکی کشور تهیه و ارائه گردید که مشتمل بر بخش های ذیل میباشد.

1.      تخمین جمعیت سگهای صاحبدار و بدون صاحب

2.      ایمن سازی جمعیت سگ های صاحبدار در معرض خطر همزمان با قلاده گذاری و صدور گواهی واکسیناسیون بصورت افزاش تدریجی جمعیت تحت پوشش در قالب برنامه های پنج ساله با همکاری بخشهای دولتی و خصوصی

3.      واکسیناسیون سگها و گربه های خانگی توسط بخش خصوصی دامپزشکی

4.      برقراری سیستم مراقبت و شناسائی مناطق مختلف از نظر بروز هاری شهری و وحشی

5.      راه اندازی و تجهیز آزمایشگاههای تشخیص دامپزشکی ( تحت نظارت انستیتو پاستور ایران )

6.      اجرای طرحهای تحقیقاتی ایمن سازی دامها و گوشتخواران مختلف با بهرمندی از واکسنهای موجود

7.      نظارت بهداشتی بر کشتارگاهها و معاینات لازم دامها پیش از کشتار و جداسازی و معدوم نمودن دامهای واجد علائم عصبی مشکوک

8.      اقدامات بهداشتی، قرنطینه ای

9.       آموزش سطوح مختلف افراد دست اندر کار و در معرض خطر شامل:

o       آموزش و ترویج بهداشت دام به دامداران

o       برگزاری دوره های آموزشی و باز آموزی برای دامپزشکان و کارکنان دامپزشکی

o       همکاری با رسانه های همگانی بمنظور اطلاع رسانی و آموزش همگانی

در این راستای واکسیناسیون جمعیت سگهای صاحبدار، جمعیت این حیوانات به دو دسته سگهای صاحبدار در معرض خطـر ( همانند سگ گله و نگهبان ) و سگهای صرفاً تزئینی و خانگی تقسیم بندی می گردند. دسته اول صرفاً توسط بخش دولتی مورد واکسیناسیون قرار گرفته و بصورت همزمان قلاده گذاری شده و شناسنامه بهداشتی دریافت می نمایند و دسته دوم توسط بخش خصوصی و در مواردی دولتی تحت پوشش واکسیناسیون قرار خواهند گرفت. شایان ذکر است آموزشهای لازم بصورت همزمان به مالکان این دسته از حیوانات داده می شود.

لازم به یاد آوری است در 3 سال اخیر یاری جستن از بخش خصوصی در زمینه واکسیناسیون سگ های صاحبدار در معرض خطر بصورت خرید خدمت و در قالب طرح های مختلف انجام گردیده است .

در راستای نیل به هدف نهایی که تحت پوشش بردن کلیه جمعیت سگهای صاحبدار است لازم به ذکر است که در سال 1388 تعداد حدود 300 هزار قلاده سگ تحت پوشش واکسیناسیون قرار گرفته که در مقایسه با سال 1372 شروع طرح ( 25207 قلاده واکسیناسیون ) بیانگر رشدی بیش از 12 برابر ( 1200 درصد افزایش ) بوده که رقم قابل ملاحظه ای میباشد.

دست آوردها :

v    کنترل هاری دامی و حتی کاهش قابل توجه موارد بروز بیماری ناشی از گزش سگ در مناطق مختلف کشور و در نتیجه کاهش احتمال انتقال بیماری به جمعیت انسانی در معرض خطر

v    افزایش آگاهی و دانش کارکنان دست اندر کار دامپزشکی

v     ارتقاء نسبی سطح آگاهی دامداران در مناطق درگیر با بیماری

v    ارتقاء سطح سلامت دام

v    افزایش همکاری و یاری جستن از توانمندی بالقوه بخش خصوصی دامپزشکی

v    بهبود ارتباطات کمی و کیفی بین مراکز دامپزشکی و بهداشتی درمانی و همچنین حفاظت از محیط زیست

v    تهیه و تدوین پیش نویس آئین نامه کنترل هاری

1)     توسعه بیمه دام

2)     ایجاد انگیزه های مادی و شغلی بیشتر برای پرسنل دست اندر کار مبارزه با هاری

منبع: دفتر بررسی، مبارزه و مراقبت از بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی کشور

دکتر مهرداد حلوایی

متخصص فیزبولوژی جانوری و فلوشیپ کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآ چین

Mehrdad halvaei
Animal Physiology from the professional pest control Tsyng Hua University, China