نگاهی به بلبل خرما یکی از خوش آوازترین پرندگان ایرانی

در بین پرندگان اواز خوان کمتر کسی است که اسم بلبل یا هزار دستان را نشنیده باشد . 

ولی همین بلبل دارای گونه های مختلفی دارند که یکی از شاخص ترین آنها بلبل خرما است. 

شاید در

  

pycnonotidae → Leucotis in iran 

ساعات خلوت روز دربوستان‌های تهران صدای بلبلی به گوش می‌رسد که آهنگین و با ملودی‌های زیبا است. اگر کمی با دقت در لابلای شاخ و برگ درختان نگاه کنیم به پرنده‌ای زیبا با طول حدود 18 سانتیمتر که کمی بزرگ‌تر از گنجشک است برمی‌خوریم. این پرنده بلبل خرما نام دارد که در واقع زیستگاه اصلی آن در نواحی جنوبی ایران است ولی در سال‌های اخیر در بیشتر شهرهای مناطق مرکزی ایران به ویژه تهران به فراوانی دیده می‌شود که به وسیلة انسان به این مناطق آورده شده‌اند. به دلیل رنگ‌آمیزی ویژه‌ای که دارد به راحتی قابل تشخیص است. همچنین صدای متفاوت از سایر پرندگان دارد. ناحیة سرو گلو سیاه و دارای یک لکة نسبتاً بزرگ سفید رنگ در ناحیة گونه‌ها است. پروبال قهوه‌ای مایل به خاکستری تیره تا روشن است، انتهای شاهپرهای دم سفید و پرهای زیر دم زرد مایل به نارنجی است. ناحیة فوقانی دُم سیاه و ناحیة شکمی بدن و سینه سفید مایل به خاکستر ی است. نر و ماده به هم شبیه هستند. پوشپرهای روی سربلند است که آنها را به شکل کاکل نمایش می‌دهد. بلبل خرما را با نام علمی «pycnonotus leucotis» پرنده‌ای متعلق به راستة گنجشک‌سانان یا «passeriformes» از خانوادة بلبل خرماها یا «pycnonotidae» است. به صورت اجتماعی زندگی می‌کند و بیشتر به صورت جفت یا دسته‌های کوچک دیده می‌شود. بسیار آواز می‌خواند و پرسر و صدا است.

 

زیستگاه این پرنده اغلب در نواحی گرمسیری است و در باغ‌ها، نخلستان‌ها، درختزارها، مناطق مسکونی و پارک‌ها زندگی می‌کند. در جنگل‌های مانگرو در سواحل خلیج فارس به فراوانی دیده می‌شود. آشیانه را روی درختان می‌سازد. به میوه‌های شیرین به ویژه خرما علاقة زیادی دارد. همان طور که از نامش مشخص است خرما یکی از غذاهای اصلی این پرنده به شمار می‌رود. همچنین از حشرات مانند ملخ‌ها، لاروها و عنکبوت‌ها تغذیه می‌کند. معمولاً هنگام فصل زاد و ولد بیشتر به شکار حشرات می‌پردازد.

فصل جفت‌گیری از اواسط فروردین تا خرداد است که پس از آن بلبل ماده شروع به ساختن لانه می‌کند و زمانی که ساخت لانه به اتمام رسید، دو یا سه تخم می‌گذارد که پس از حدود 2 هفته جوجه‌ها از تخم بیرون می‌آیند. در طول این هفته هر دو پرندة نر و ماده به نوبت روی تخم‌ها می‌خوابند. والدین بیشتر برای جوجه‌ها کرم یا لارو حشرات را شکار می‌کنند که در طول روز ممکن است دو پرندة نر و ماده حدود 200 تا 300 کِرم یا لارو و گاهی حشرات برای تغذیه جوجه‌ها شکار کنند. جوجه‌ها پس از مدت یک ماه می‌توانند پرواز کنند و از والدین جدا شوند که در این هنگام به طور مستقل به شکار می‌پردازند. پرندة بالغ دارای سری قهوه‌ای است.

همان طور که اشاره شد، این پرنده در نخلستان‌ها و باغ‌های میوه زندگی می‌کند و بیشتر به خرما و میوه‌های شیرین علاقه دارد. برای همین آن را به عنوان یک آفت برای درختان خرما و میوه می‌شناسند زیرا که از خرماها یا میوه‌های رسیده تغذیه می‌کند یا با سوراخ کردن خرماها باعث تخم‌ریزی حشرات در آنها می‌شود. ولی برخلاف تصور بیشتر افراد، بلبل خرما یک آفت جدی محسوب نمی‌شود بلکه گاهی برای درختان میوه و نخل‌ها مفید نیز هستند. آنها در فصل بهار که موسم رشد و زاد و ولد حشرات است با شکار فراوان آنها موجب تعادل جمعیت حشرات و جلوگیری از طغیان آنها می‌شوند.

خیلی زود به محیط اسارت و در کنار انسان‌ها عادت می‌کند و این پرنده را به دلیل آوازخوانی، دست‌آموز شدن، نگهداری آسان و همه چیزخواری درخانه‌ها و در قفس نگهداری می‌کنند به طوری که اگر شرایط محیطی آن مناسب باشد و احساس امنیت کند می‌تواند در محیط اسارت لانه‌سازی و تولید مثل کند. در نواحی جنوبی ایران در استان‌های خوزستان، ایلام، لرستان، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، کرمان، فارس، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، یزد و خراسان جنوبی به طور بومی و فراوان یافت می‌شود ولی به تازگی در استان‌های تهران در پارک‌ها وباغ‌ها دیده می‌شود. زمستان‌ها معمولاً به نزدیکی مناطق مسکونی روی می‌آورد وآنهایی که ساکن مناطق سردتر هستند به نواحی گرمسیری مهاجرت می‌کنند.

بلبل خرما از جنوب عراق و ایران تا هندوستان پراکندگی دارد. دارای دو زیرگونه است. که در ایران تاکنون زیرگونة leucotis گزارش شده است. این پرنده در ایران از جمعیت نسبتاً مناسب برخوردار است ولی در برخی نقاط به دلیل از بین رفتن زیستگاه که شامل نخلستان‌ها است و استفاده از آفت‌کش‌ها که باعث آلوده شدن میوه‌های مورد علاقه آنها می‌شوند با کاهش جمعیت رو به رو شده است و حتی در برخی نقاط دیگر اثری از آنها دیده نمی‌شود. برخی از باغداران به عنوان یک آفت با این پرنده برخورد می‌کنند که این هم یکی از عوامل کاهش جمعیت آنها در برخی نواحی به شمار می‌رود. به هر حال اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت یا IUCN، این پرنده را در فهرست قرمز قرار داده است و از نظر وضعیت زیستی در گروه کمترین خطر یا «LC» قرار دارد.

بلبل خرما نخستین بار در سال 1836 توسط یک پرنده‌شناس انگلیسی به نام «John Gould» شناسایی و نامگذاری شد.